Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir; ancak varlığın kanıtı hiç değildir!

Bu yazıyı yazmaya karar vermemde Twitter’da gördüğüm bir tartışma neden oldu: Enfeksiyon hastalıklarının yayılmasının önlenmesi amacıyla maske kullanımının bilimsel kanıtı olup olmadığına dair bir tartışmaydı. Bir kişi, bu konuda yapılmış Cochrane derlemesindeki bir cümleyi alıntılayarak maske kullanımının zararları olduğunu iddia edip bu zararlar nedeniyle COVID-19 pandemisi sırasında maske kullanımını önerenleri eleştirmiş. İlgili tweeti aşağıda sizinle anonim bir şekilde paylaşıyorum. Bu yazıyı yazmamın sebebi bu tartışmaya katılmak veya maske kullanımının haklılığı veya haksızlığı üzerine yorum yapmak değil. Bu tartışmayı aydınlatacağını düşündüğüm ve kendi alanımın çok önemli bir parçası olan konuya çok güzel bir örnek olduğu için bu yazıyı yazıyorum. Bu yazıda cevabı tam verilemeyecek olsa da şu sorulara cevap arama yolunda bir beyin jimnastiği yapmayı amaçlıyorum: Bilim tüm sorunlarımıza cevap verebilir? Sağlıkla ilgili kararlar alırken her konuda RCT (randomize kontrollü çalışma) bulabilir miyiz veya yapabilir miyiz? Bilimin kesinlikle cevap veremediği sorulara nasıl yanıt oluştururuz? Bilim tüm sorularımıza cevap veremiyorsa politika yaparken neleri dikkate alıyoruz? Nasıl sağlık politikası yapıyoruz?

Bu sorular, daha derinde bilim felsefesi içerisinde epistemolojik ve filozofik tartışmalara da gebedir. Ama benim burada amacım tartışmayı soyut bir felsefe tartışmasından çok bu konu günlük hayatımıza nasıl dokunuyor? COVID-19 pandemisi sırasında niye maske giyme politikası uygulandı gibi daha nesnel konuları tartışmak için yazıyorum. Teori ve pratik ayrı tartışma perspektifleri olsa da ikisi de kendi içinde kendi değerlerini taşıyorlar.

Yukarda sarı ile işaretlenen kısmın Türkçesi: ‘‘Fiziksel müdahalelerle ilişkili zararlar yeterince araştırılmadı.’’ Paylaşan kişinin mantık önermelerinden anladığım kadarıyla bu cümleyi fiziksel müdahalelerin (maske kullanmak gibi) zararları olduğunu ispatlamak için kullanmış.

Doğru mu? Kısmen evet, kısmen hayır. Sonra buna hayır diyenlerle evet diyenler kavgaya tutuşmuşlar asıl konuyu unutarak: COVID-19 pandemisi sırasında maske kullanımını önerme politikası mantıklı mıydı?

Her şey gibi (su içmenin zararları olduğu gibi) maske kullanmanın da zararlar vardır ve bunlar yeterince araştırılmamıştır. Aynısını bir makalede ‘‘Su içmenin zararları yeterince araştırılmadı.’’ şeklinde de yazabiliriz. Bunu kanıt göstererek yani ‘‘kanıtın yokluğunu yokluğun kanıtı değildir’’ diyerek insanlara su içmeyin veya maske takmayın diyebilir miyiz? Hayır! Çünkü eleştiriler ne kadar bilimsel olsa da Karl Sagan’ın sözünün yanlış uygulaması sonucu komplo teorileri doğurma amaçlı kullanılmasıdır. Sagan’ın sözünü bilime uyarlarken: ‘‘Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir ancak varlığın kanıtı hiç değildir!’’ olduğunu görmek gerekir.

Carl Sagan’dan bir alıntı olarak “Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir.” Ancak kanıt noksanlığı bir şeyi reddetmek için “yeterli” olmasa da, doğal olarak “geçerli” bir sebeptir. Daha açıklayıcı olarak: “Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir; ancak varlığın kanıtı hiç değildir!”